Türkiye’de sekiz farklı tür serçe yaşıyor. Ev serçesi, ağaç serçesi, söğüt serçesi, kaya serçesi, kar serçesi, sarı boğazlı serçe, boz serçe ve küçük serçe… Anadolu’daki serçe türleri isimlerinden de anlaşılabileceği gibi farklı yaşam alanı tercih eden ama birbirine çok benzer dış görünüş ve beslenme özelliklerine sahip canlı türleri. Bu metinde en yaygın olan üç serçe türünü biraz daha yakından tanımaya çalışacağız.
Ev Serçesi Passer domesticus
Genel Özellikler
Ev serçeleri insanlara en yakın alanlarda yaşayan ve yediden yetmiş yediye hepimizin tanıdığı, sevdiği kuş türlerinden. Buna rağmen yapılan çalışmalar ev serçelerinde azaldığını göstermekte. Erkekleri gri kafa üstü, gözünden ensesine uzanan kestane rengi tüyleri, siyah gagası ve boğazı ile dişilerden faklı bir giysidedir. Dişiler ve gençler ise kahverengi, siyah desenli ve gri gövdelidir. Oldukça sosyal olan serçeler beslenmek, kumda ya da suda yıkanmak gibi pek çok aktiviteyi birlikte gerçekleştiren oldukça sesli sürücül canlılardır. Daha çok küçük tohumlar beslenseler de her kuş türü gibi özellikle üreme dönemimde yavrularını yetiştirebilmek için hayvansal besinlere (böcekler, larvalar vb.) de ihtiyaç duyarlar. Mart ayından sonbahar aylarına kadar uzanan üreme dönemlerinde besin yeterliği, iklim faktörleri gibi etkenlere bağlı olarak üç-dört defa kuluçkaya yatarak yavru çıkarırlar. Her kuluçkada dört-beş yumurta yapabilen serçeler yavrularını erkek ve dişi bireyin ortak bakımı ile yaklaşık on beş günde büyütür ve uçururlar. Yuvalarını koloni halinde (on çift kadar) evlerimizin çatılarına, uygun açıklıklarına yaparlar. Ayrıca diğer türlerin yuvalarını da üremek için kullandıkları sıklıkla gözlemlenir.
Varlığı ve Koruma Statüsü
Türkiye için koruma statüsü düşük endişe seviyesinde (LC) olan türün Avrupa geneli değerlendirmeleri popülasyonun 1990-2000 yılları arasında %10 kadar azaldığını gösteriyor. İngiltere için kırmızı listede olan ev serçelerinin popülasyonun 1994 ile 2009 yılları arasında %68 azalmış olduğu biliniyor. Hindistan’ın güneydoğu kesiminde Andhra Pradesh eyaletinde ise ev serçelerin %80 azaldığı tespit edilmiş. Bu gibi veriler dünya üzerinde sayıları her geçen gün azalan canlılar arasında serçelerinde yer aldığını gösterince Hindistan kökenli Sonsuz Doğa Derneği (The Nature Forever Society) 20 Mart’ın Dünya Serçe Günü olarak kutlayarak, serçeler gibi yaygın türlerin dahi azalmakta olduğunu fark ettirmek istemiş. 2010 yılından beri kutlanan güne her yıl bir çok ülke katılıyor. Türkiye’de de 2012 yılından bugüne Doğa Derneği çağrısı ile Dünya Serçe Günü kutlanıyor.
Tehditler
Ev serçelerinin üreme başarıları üzerine yapılan çalışmalar yavruların ölümlerine neden olan en önemli faktörün düşük protein içerikli besinlerle beslenmek olarak saptanmış. Yani sinek, böcek ve larvalar gibi avları bulamayıp, yavrularını ekmek ve benzeri daha kolay ulaşılabilir besinler ile besleyen bireylerin yavruları gelişimlerini tamamlayamayarak ölmekte. Bu tip vakaların nedeni ise özellikle şehir içlerinde park ve bahçelerde yabanıl bitki çeşitliliğine hiç alan bırakılmaması, ölü ağaçların, sarmaşıkların bu alanlardan temizlenmesi gibi nedenler. Ev serçeleri için bir diğer tehdit ise barınma ve yuva yeri bulma zorluğu olarak tespit edilmiş. Değişen mimari anlayışı ile yapılan evlerin çatı aralığı ve bunun gibi yapıları içermiyor olması serçeler için üreme ortamı yokluğu anlamına geliyor. Ayrıca gene parklarda ve bahçelerde sarmaşık ve çalıların kesilmesi ev serçeleri için saklanma ve beslenme ihtiyacının karşılanamaması durumunu doğuruyor. Ayrıca serçelerin yeni teknolojiler ile giderek artan manyetik dalgalardan da olumsuz etkilendiği düşünülüyor. Bütün bu nedenler ise serçelerin giderek azalmasına neden oluyor.
Ağaç Serçesi Passer montanus
Genel Özellikleri
Ağaç serçeleri, ev serçelerinden sonra en kolay görülebilen serçe türü. Ev serçesinden biraz daha küçük olan ağaç serçeleri, kafalarının tamamen kestane rengi olması ve yanaklarındaki siyah benekleri ile kolayca ayırt edilir. Dışı ve erkeği aynı dış görünüme sahiptir. Ev serçelerine göre daha hızlı hareket ederler ve insana daha az yaklaşırlar. Özellikle sık çalılık ve ağaçlık tarım arazileri ve bahçelerde yoğun şekilde bulunurlar. Ancak son yıllarda şehir içlerinde de kışlayan çiftler giderek daha çok görülmekte. Koloni halinde üreyen ağaç serçelerinin beş çiftten otuz çifte varan üreme kolonileri görülebilir. Bir çiftin yumurta sayılarının üç ila yedi tane kadar olduğu gözlemlenmiştir. Genelde çimen ve benzeri bitkilerin küçük tohumları ile beslenseler de üreme zamanlarında böcek ve larvalar ile yavrularını beslerler. Sonbahar aylarında ise böğürtlen gibi meyvelerle de beslenirler.
Varlığı ve Koruma Statüsü
Türkiye için koruma statüsü belirlenmemiştir. 2004 yılı için Türkiye popülasyon tahminleri 20 bin ila 100 bin üreyen çift olarak belirtilmiştir. Son yıllarda yapılan araştırmalara göre Avrupa ülkelerinin genelinde sayılarının sabit ya da artmakta olduğu gözlemlense de, tür İngiltere için hala kırmızı listede yer almaktadır.
Tehditler
Daha çok kasaba, köy gibi yerleşim yerleri yakınlarında yaşayan türün var olması kırsal yaşantının sürmesine bağlı. Bunla birlikte tarım arazilerinin etrafındaki yabanıl bırakılmış sınır alanları türün beslenmesi ve üremesi için son derece önemlidir. Özellikle tarımda kullanılan tarımsal böcek ilaçları hem yumurta hem de yavru gelişimine olumsuz etkiler yapmaktadır.
Söğüt Serçesi Passer hispaniolensis
Genel Özellikler
İspanyol serçesi olarak da bilinen tür özellikle Akdeniz havzasına has bir serçe türü. Söğüt serçesi, İspanya’dan Hindistan’a kadar geniş bir bölgede yayılış gösterir. Kafası tamamen kestane rengi, yanakları gri-beyaz, göğsü siyah, karın yanları ve sırtı ise kalın siyah çizgili erkek bireyleri ev serçesinden kolayca ayırt edilir. Fakat dişileri ve gençleri ev serçesinin dişisine oldukça benzer. Ancak daha açık renk ve kalın olan gagaları ile ayırt edilebilir. Büyük koloniler yapan söğüt serçeleri özellikle leyleklerin bol malzemeli yüksek yuvalarını kendilerine çok katlı bir koloni yuvası olarak devşirir ve leylekler ile birlikte ürer. Özellikle sulak alan kenarlarında aşayan türün söğüt ve okaliptüs gibi sarkık dallı ağaçlara kendine özgü örme yuvalar yaptıklarını da görmek mümkündür. Bir ağaçta yüzlerce birey birlikte yaşar ve beslenebilir. İnsana daha az bağımlı bir yaşantısı olan söğüt serçeleri diğer türler gibi tohumlar ile beslenir. Fakat diğer türlere göre daha çok böcek, larva benzeri proteinli hayvansal gıdalara ihtiyaç duyarlar. Kuluçka süresi on iki gün kadar süren söğüt serçeleri bir seferde üç ila sekiz yumurta yapabilirler. Söğüt serçeleri kumda yıkanmayı çok sever ve bu şekilde hem parazitlerden hem de sıcaktan korunurlar.
Varlığı ve Koruma Statüsü
Türkiye için koruma statüsü nispeten iyi durumda olan tür için 2003 yılında yapılan popülasyon tahminleri 1,5 milyon ila 3 milyon arasındadır. Avrupa için popülasyon durumu ise sabit veya yükselişte olarak görülmektedir. Türkiye’de Karadeniz, Kuzey-Doğu Anadolu ve Kuzey-İç Anadolu bölgeleri dışında görülebilen söğüt serçesi özellikle kıyı şeritlerinde daha yoğun olarak bulunur.
Tehditler
Kırsal hayatın değişimi ve sanayi tipi üretim şekilleri söğüt serçelerinin de varlığını tehdit etmektedir.
Fotoğraf: © Ali Rıza Altınok (1-2) Zafer Kunç (3)