OBK019-Kızılırmak Deltası-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Korumaya Bağımlı
Alanın Değişimi : Gerileme (-1)
Yüzölçümü : 31327 ha Yükseklik : 0 m – 90 m
Boylam : 35,94ºD İl(ler) : Samsun
Enlem : 41,72ºK İlçe(ler) : Bafra, Alaçam, Ondokuz Mayıs
Koruma Statüleri : Ramsar alanı, yaban hayatı geliştirme sahası, doğal sit alanı
Alanın Tanımı: Kızılırmak Deltası; Samsun ilinde Kızılırmak Nehri’nin denize döküldüğü yerde, Ondokuz Mayıs, Bafra, Alaçam ilçeleri sınırları içinde kalan alanın, Samsun-Sinop karayolunun kuzeyinde bulunan bölümünde uzanır. Kızılırmak Nehri, ÖDA içinde menderesler çizerek en kuzeydeki Bafra Burnu’ndan denize dökülür. Ülkemizin en geniş ve barındırdığı canlı sistemi açısından en zengin sulak alanlarından biri olan Kızılırmak Deltası, aynı zamanda Karadeniz Bölgesi’nin en büyük sulak alanı olma özelliğine sahiptir.
Habitatlar: ÖDA; tatlı ve hafif tuzlu göller, nehir ekosistemi, kuru ve su basar çayırlar, sazlıklar, çamur düzlükleri, çok geniş bir kumul şeridi ve tarım alanlarından oluşur. Deltanın her iki yakasında denize paralel olarak uzanan sulakalanlar bulunur. Alanın doğu kısmındaki açık su alanı ve bataklık arazi yaklaşık 10 bin hektardır. Delta sınırları içerisinde Türkiye’nin ender subasar ormanlarından biri olan Galeriç Ormanı bulunur. Batıda ise Karaboğaz Gölü adıyla bilinen geniş bir göl bulunur.
Türler: ÖDA, kuşlar, sürüngenler ve içsu balıkları için büyük önem taşır. Ülkemizde en iyi izlenen sulak alanlardan biri olan deltada bu güne kadar 320 kuş türü görülmüştür. Kızılırmak Deltası, zengin bir çalı örtüsü ve çok büyük bir böcek popülasyonuna sahip olması nedeniyle Karadeniz üzerinden göç eden ötücü kuşlar için önemli bir dinlenme ve beslenme alanıdır.
Alanda üreyen önemli kuş türlerinin başında erguvani balıkçıl (Ardea purpurea), kara leylek (Ciconia nigra), kaşıkçı (Platelea leucorodia), pasbaş patka (Aythya nyroca) ve turna (Grus grus) gelir. Nesli dünya ölçeğinde tehlike altında bulunan ve göç döneminde ve kış aylarında burada konaklayan dikkuyruk ördekleri (Oxyura leucocephala) ÖDA’daki öncelikli türler arasında yer alır.
Kızılırmak Deltası mersin balıkları başta olmak üzere birçok içsu balığı için önemli bir alandır. Acipenser gueldenstaedtii, Acipenser stellatus, Acipenser sturio ve Huso huso deltada yaşayan ve nesli dünya ölçeğinde tehlike altında bulunan balık türleridir. Alanda yaşayan Aphanius danfordii ise ülkemize endemik bir balık türüdür.
Alan Kullanımı: Bölge insanı sulak alandan tarım için sulama suyunu sağlamasının yanı sıra, balıkçılık, hayvan yetiştiriciliği, saz kesimi gibi etkinliklerle yararlanmaktadır. Delta içerisinde tarım alanları önemli yer tutar. Bölgede halen hububat, karpuz, çeltik, sebze ve şeker pancarı tarımı en önemli gelir kaynaklarını oluşturur. Alan sınırları içerisinde ve dışında hayvancılık yapılır. Manda ve sığır en yaygın hayvanlardır. Deltadaki diğer bir ekonomik etkinlik saz kesimidir. Kesilen sazın önemli bir bölümü ihraç edilir ve bölge insanı için önemli bir gelir kaynağı oluşturur. Diğer bir etkinlik ise balıkçılıktır. Deltanın doğu bölümünde üç, batı bölümünde ise bir balıkçı kooperatifi bulunur.
Tehditler: ÖDA üzerindeki en ciddi tehdit Devlet Su İşleri’nin (DSİ) yürüttüğü Bafra Kızılırmak Aşağı Havza Sulama Projesi’dir. Projenin en önemli ayağı olan ve yukarı havzadan gelen suların denize deşarjını sağlayacak olan kuşaklama kanalı, deltanın önemli su kaynaklarının önü kesecek ve kanalın çevresindeki sulak alanlarda ve çayırlarda önemli bir tahribata neden olacaktır.
Alandaki bir diğer tehdit ise, tarım ve hayvancılıkta kullanılan kimyasal ilaç ve gübrelerin neden olduğu kirliliktir. Alana deşarj edilen kimyasal ilaç ve gübre atıkları sulak alanda ötrofikasyona neden olmakta ve balıklara ve suda yaşayan canlılara zarar vermektedir.
ÖDA içindeki diğer tehditler ise konut yapımı (özellikle av evi ve yazlık olarak kullanılmak üzere), yasa dışı avcılık, aşırı otlatma ve kumulların tahribidir. Kumullardan kum alınarak cam hammaddesi olarak kullanılması planlanmaktadır.
Koruma Çalışmaları: Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Doğa Derneği alanın yönetim planını hazırlamaktadır. Kuş Araştırmaları Derneği, Buğday Derneği, Samsun Doğa ve Yaban Hayatı Koruma Derneği ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Merkezi yönetim planı sürecinin destekçileridir.
Yerel İlgi Sahipleri: Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü; Samsun Valiliği; Samsun İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Samsun Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Bölge Müdürlüğü; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Merkezi; Doğa ve Yaban Hayatı Koruma Derneği; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu; Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü Kuş Gözlem Kolu; Doğa Derneği.
Sancar Barış, Arzu Gürsoy, Özden Sağlam, Can Yeniyurt