DKD006-Çoruh Vadisi-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Çok Acil
Alanın Değişimi : Gerileme (-2)
Yüzölçümü : 63765 ha Yükseklik : 120 m – 1960 m
Boylam : 41,60ºD İl(ler) : Artvin, Erzurum
Enlem : 40,81ºK İlçe(ler) : Borçka, Şavşat, Artvin merkez, Ardanuç, Yusufeli, Olur, İspir, Oltu, Pazaryolu
Koruma Statüleri : Yaban hayatı geliştirme sahası
Alanın Tanımı: ÖDA, Erzurum’un kuzeyindeki Mescit Dağı’ndan başlayarak dar ve derin boğazlar şeklinde akan Çoruh Nehri’nin 150 kilometre uzunluğundaki orta ve aşağı kesimlerini ve bu bölgedeki ana kollarını içermektedir. Alanda Karadeniz, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinin iklim özellikleri bir arada görülür. Çoruh Vadisi süzülen yırtıcı kuşlar için Türkiye’deki önemli göç yollarından biridir.
Habitatlar: Vadide Karadeniz, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinin iklim tiplerinin bir arada görülmesi, alandaki bitki örtüsünün çeşitliliğine neden olmuştur. Alanın Karadeniz’e yakın kuzey kesimlerinde nemli Karadeniz ormanları ağırlıklıdır. Bu kesimde ağırlıklı olarak doğu kayını (Fagus orientalis) ormanları yer alır. Yine bu kısımdaki Hatilla Vadisi’nde relikt fıstık çamı (Pinus pinea) toplulukları bulunur. Vadi’nin Borçka ile Yusufeli arasında uzanan kısmında Akdeniz bitki örtüsü görünür. Bu kısımda kalıntı maki toplulukları ve Akdeniz’e özgü ürünlerin yetiştirildiği tarım alanları bulunur. Çoruh Nehri boyunca nehir kıyısı bitki örtüsü toplulukları, vadi yamaçlarında ise yer yer dağ bozkırları yer alır.
Türler: Bölge bitki çeşitliliği açısından zengin ve önemlidir. Birçok dar yayılışlı endemik bitki türünün bulunduğu alanda, 83 bitki taksonu ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bu türlerden üç tanesinin (Asperula virgata, Campanula troegerae, Lathyrus woronowii) bilinen dünya dağılımı Çoruh Vadisi ile sınırlıdır.
Doğu Karadeniz Dağları’yla birlikte, dünyanın en önemli göç merkezlerinden biridir. Alandaki boğazlar on binlerce süzülen yırtıcı kuşa geçit oluşturur. Bu türlerin başında küçük orman kartalı (Aquila pomarina) ve yılan kartalı (Circaetus gallicus) gelir.
Yaban keçisi (Capra aegagrus) ve İspir Çamlı Mağara’da yaşayan Akdeniz nalburunlu yarasası (Rhinolophus euryale) alanda bulunan ve nesilleri küresel ölçekte tehlike altında olan memeli türleridir. Bunun yanında Çoruh Vadisi vaşak (Lynx lynx) için de önemli bir yaşam alanıdır.
Çoruh engereği (Vipera pontica) adını ÖDA’dan alan bir yılan türüdür.
Acipenser gueldenstaedtii ve Acipenser stellatus alanda bulunan ve dünya ölçeğinde tehlike altında bulunan içsu balıklarındandır.
Kelebekler açısından da oldukça önemli olan alanda nesli dünya ölçeğinde tehlike altındaki kelebek türlerinden biri olan beşparmakotu zıpzıpı (Pyrgus cirsii) yaşar.
Onychogomphus assimilis bölgede yaşayan ve nesli küresel ölçekte tehlike altında olan bir kızböceği türüdür.
Alan Kullanımı: Alandaki temel insan faaliyetleri ormancılık, tarım ve hayvancılıktır. Vadi tabanında zeytin ve turunçgiller gibi Akdeniz bitki örtüsüne has ürünler yetiştirilir. Yusufeli bölgesi başta olmak üzere bölgede rafting sporu oldukça yaygındır ve önemli bir gelir kaynağıdır. Bölgedeki yoğun baraj projeleri alandaki temel geçim kaynaklarını olumsuz yönde etkilemektedir.
Tehditler: ÖDA, üzerinde büyüklü küçüklü toplam hidroelektrik enerji üretimi amaçlı 29 barajın yapımı nedeniyle çok büyük tehdit altındadır. Bu inşaatlar sebebiyle açılan yoğun yol inşaatları diğer bir sorundur. Çoruh Nehri üzerindeki barajlardan Muratlı, Borçka ve Deriner barajlarının inşaatları tamamlanmıştır. Bu barajların dolmasıyla ÖDA’nın yarısı, inşa halindeki ve planlanan barajların yapımı ile neredeyse tamamı yok olacaktır.
Bölgede tarıma elverişli toprakların azlığı nedeniyle alçak kesimlerdeki ormanlar tahrip edilerek tarıma açılmıştır. Ayrıca dik yamaçlara rağmen yoğun olarak sürdürülen otlatma faaliyetleri bitki örtüsünü olumsuz yönde etkileyerek kendini yenilmesini önlemektedir.
Bölgedeki madenlerden çıkan atıklar doğrudan Murgul Çayı’na karışmakta ve bu çayın Çoruh Nehri’ne karıştığı bölgelerde kirlenmeye neden olmaktadır. Bölgede kaçak olarak dağ keçisi avcılığı yapılmaktadır.
Koruma Çalışmaları: Yusufeli İlçesini Güzelleştirme, Yaşatma, Kültür Varlıklarını Koruma Derneği bölgede yapılması planlanan Yusufeli Barajına karşı girişimler düzenlemektedir. İspir’de yer alan Çoruh Doğa Derneği nehir temizliği ile ilgili çalışmalar yapmaktadır. Artvin ve Erzurum İl Çevre ve Orman Müdürlüğü yetkilileri kaçak avlanmayı önlemek ve ÖDA’nın içinde yer alan iki Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nı korumak amacıyla çalışmalar yürütmektedir.
Yerel İlgi Sahipleri: Artvin İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Erzurum İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Çoruh Doğa Derneği; Yusufeli İlçesini Güzelleştirme, Yaşatma, Kültür Varlıklarını Koruma Derneği; Yeşil Artvin Derneği.
Bahtiyar Kurt